Vitamine I voor Deugdelijk Ondernemingsbestuur

Goed ondernemingsbestuur creëer je niet met wetten en regels, maar vooral door aandacht te besteden aan integriteit binnen een organisatie. Daar schort het in de praktijk echter aan. Wat nodig is: een vitamine-injectie integriteit om het probleem bij de wortels aan te pakken.

Beleidsmakers en wetgevers hebben de afgelopen jaren veel ondernomen om te komen tot beter ondernemingsbestuur op het gebied van regels, wetten, toezicht, procedures, systemen, controles en rapportages. De ‘kwaal’ lijkt daarmee nu aardig onder controle te zijn, maar schijn bedriegt. De symptomen – fraudes en boekhoudaffaires – zijn grotendeels verdwenen, maar de oorzaak is niet weg. De maatregelen kunnen op termijn zelfs contraproductief werken, omdat ze bij een overdosis ‘het afweersysteem’ van de onderneming aantasten: de discussies over goed ondernemingsbestuur richten zich nu te veel op wetten en regels, en te weinig op het hart van goed ondernemingsbestuur: de integriteit van een organisatie en haar mensen.

Voor het beoordelen van de integriteit van organisaties gaat het niet zozeer om het turven van het aantal wetsovertredingen. Daar waar gehakt wordt, vallen immers spaanders. Evenmin geeft het aantal bepalingen dat een onderneming uit de Code Tabaksblat adresseert in haar jaarverslag uitsluitsel. Veel belangrijker is oog te hebben voor het zelfregulerend en zelfreinigend vermogen van organisaties. Voor zowel ondernemingen zelf als haar stakeholders ligt daar de komende jaren een schone taak.

Bedrijven lijken dat nog niet echt te beseffen, en zijn vooral bezig de regels te implementeren om de symptomen de kop in te drukken. Recent onderzoek van KPMG wijst bijvoorbeeld uit dat slechts een op de drie grote bedrijven tenminste een kwart van de eigen medewerkers de afgelopen drie jaar heeft laten deelnemen aan een bewustwordingsbijeenkomst op het gebied van integriteit. Bovendien zijn deze trainingen vaak “rule-based” in plaats van “principle-based”.

De trainingen omvatten in de praktijk vooral een uitleg van de regels en de sancties bij overtreding, bieden de gelegenheid voor vragen en worden afgesloten met een tentamen over de materie. Veel organisaties kiezen er bovendien voor om dit via Internet, intranet of cd-rom te doen. Deze op regels gerichte aanpak is heel begrijpelijk, omdat bedrijven verplicht zijn de nieuwe regels goed te communiceren, zodat iedereen er kennis van kan nemen. Maar het is niet voldoende. Integriteit gaat immers vooral om het daadwerkelijk begrijpen en willen aanvaarden van de rol en verantwoordelijkheden die men heeft binnen en buiten de organisatie. Het is ook een kwestie van willen, kunnen, durven en doen. Uit hetzelfde onderzoek bleek bijvoorbeeld dat 88 procent van de medewerkers die werkzaam is in een organisatie met een degelijk (ook principle-based) integriteitprogramma, bereid is dilemma’s te bespreken met de eigen leidinggevende. In organisaties waar een dergelijk programma ontbreekt ligt dit cijfer op 48 procent.

Organisaties die investeren in het verhogen van de integriteit van binnenuit, doen niet aan symptoombestrijding. Ze verhogen met gerichte bewustwordingsprogramma’s en het expliciteren van kernwaarden de weerstand tegen verleidingen en druk, in plaats van deze te verwijderen. Dergelijke vitamine I van Integriteit legt bestuurders en medewerkers dan ook niet aan banden, maar bindt, boeit en bezielt hen juist vanuit hun intenties, principes en inzet. Het richt het vizier niet alleen op de letter én geest van wetten en regelingen, maar reikt ook de bron en motivatie aan van waaruit deugdelijk ondernemingsbestuur gestalte krijgt. Integriteit geeft glans en kleur aan de organisatie in plaats van een beknellende en beklemmende set van uniforme en onpersoonlijke regels en procedures. De externe omgeving van ondernemingen, met al zijn kansen en bedreigingen, verandert zodanig snel dat een systeem dat uitgaat van medicijnen per definitie te laat is als er wat aan de hand is. Een systeem gebaseerd op vitaminen is veel beter voorbereid op de snelle veranderingen in de buitenwereld.

Vitamine I is niet verkrijgbaar in de supermarkt als standaardkuur. Wie Vitamine I gericht wil toedienen, moet zijn organisatie op maat injecteren. Met onder meer een authentieke set kernwaarden en gedragsnormen, inspirerende trainings- en bewustwordingsprogramma’s voor managers en medewerkers, een organisatiecultuur waarin openheid, eerlijkheid en geborgenheid vanzelfsprekend zijn en een selectie- en promotiepraktijk waarin integriteit een prominente rol speelt. Dat alles bij elkaar is veel lastiger maar ook veel rijker dan het implementeren van een nieuwe set wetten en regels.

Muel Kaptein is Hoogleraar Bedrijfskunde aan de RSM Erasmus University en directeur bij KPMG Integrity & Investigation Services. Pieter van der Zwet is senior manager bij KPMG Integrity & Investigation Services.