Er is meer dan hebzucht

2 februari 2008 | Het Financieele Dagblad

Door: Kaptein, M en van;Nieuwenboer, N. den
Hoe heeft het toch kunnen gebeuren dat één enkele bankmedewerker de Franse bank Société Générale kon laten wankelen door ongemerkt een positie op te bouwen van 50 miljard euro en een daaropvolgend verlies van bijna 5 miljard euro? Veel organisaties staan te weinig stil bij een van de belangrijkste motieven voor fraude, namelijk de zoektocht naar status en erkenning door anderen. Waarschijnlijk was dit in het geval van de miljardenfraude bij Société Générale het belangrijkste motief. In dat geval helpt alleen het verscherpen van de interne controles niet.

Uit recent onderzoek van KPMG naar driehonderd internationale fraudezaken blijkt dat hebzucht de belangrijkste reden voor fraude is: in bijna vijftig procent is hiervan sprake. Tegelijkertijd is er echter nog een andere groep van fraudeurs: zij die er zelf financieel niet of nauwelijks beter van worden. Voor hen is het behoud of verkrijgen van status de belangrijkste drijfveer. Jérôme Kerviel verklaarde tegenover de politie dat het hem niet om het geld te doen was maar dat hij een reputatie als goede handelaar bij Société Générale wilde opbouwen. Status was dus zijn drijfveer. Status geeft erkenning van de groep waartoe men wil behoren. Zowel persoonlijke erkenning, succesvoller willen zijn dan de anderen binnen de groep, als wel erkenning voor de groep of de organisatie als geheel. Naarmate organisaties meer op status sturen en zelf ook meer status hebben, neemt de kans toe dat mensen niet aan deze statusdruk kunnen voldoen en hun frauduleus gedrag rationaliseren. Ze menen dat status de middelen heiligt.

Bestuurders van banken en toezichthouders hebben de afgelopen dagen gepleit voor het aanscherpen van de interne controles binnen financiële instellingen. Dat is één kant van de medaille. De andere kant is minstens net zo belangrijk. Ter voorkoming van fraude zouden organisaties moeten nagaan wat binnen de eigen organisatie status bepaalt, hoe sterk deze statusdruk op haar mensen is en in hoeverre mensen bestand zijn tegen deze druk. Het voorval bij Société Générale is een belangrijke les voor organisaties in hun strijd tegen fraude. In deze strijd is het neerzetten van de juiste beelden over wanneer iemand succesvol is erg belangrijk. Minstens zo belangrijk als een uitgebreid stelsel van controlemaatregelen.

Prof. dr. Muel Kaptein en drs. Niki den Nieuwenboer, verbonden aan de RSM Erasmus Universiteit. (Kaptein is ook director bij KPMG Forensic & Integrity)